تصویر اقتصاد ایران در آستانه انتخابات

نشریه فایننشیال تایمز در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران در گزارشی به ارائه تصویری از شرایط اقتصادی مردم در بحبوحه تورم بالا در کشور پرداخته است.
براساس این گزارش، ارزان‌ترین مدل خودروی داخلی ایران، پراید که همواره برای کیفیت پایین و مشکلات ایمنی آن مورد انتقاد بوده است به شاخصی برای سنجش مشکلات مالی ایرانیان بدل شده است که قرار است روز جمعه برای انتخاب رئیس جمهور بعدی کشور پس از شهادت ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور سابق کشور در سانحه هوایی پای صندوق‌های رای بروند.
ایرانیان اغلب قیمت پراید را با حداقل دستمزد خود مقایسه می‌کنند تا بدتر شدن شرایط مالی خود را برجسته کنند. تولید این خودروی اقتصادی در سال 2020 متوقف شد اما موجودی‌های آن همچنان درحال فروش است.
یک دهه قبل، یک کارمند حداقل دستمزد با یک خانواده چهارنفره، به 1.6 برابر درآمد سالانه خود برای خرید یک پراید نیاز داشت؛ این درحالی است که اکنون به سه برابر درآمد سالانه خود برای خرید آن نیاز دارد.

تورم و دستمزدهای پایین استانداردهای زندگی را تا سطوحی کاهش داده است که حتی ارزان‌ترین مدل پراید تولید داخل، که حدود 6 هزار دلار در بازار آزاد قیمت دارد، برای بسیاری به یک کالاهای لوکس دور از دسترس تبدیل شده است.
این دشواری در خرید یک خودروی اقتصادی، نشانه‌ای از این است که چرا این انتخابات در زمانی دشوار برگزار می‌شود.
پیروز این انتخابات با مشکلات اقتصادی روبرو خواهد بود که از سال 2018 شدت گرفته است؛ زمانی که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد و موجی از تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد.
براساس این گزارش، کمبود کالاها، افزایش فقر، تورم و کاهش ارزش پول کشور از جمله مشکلاتی است که رئیس جمهور آینده ایران با آنها روبرو خواهد بود.
تورم ایران باوجود کاهش اندک در ماه‌ها اخیر، سال‌ها نزدیک یا بالاتر از 40 درصد بوده است. و این مساله‌ای است که همه جوانب اقتصاد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
نرخ تورم در دو سال پس از امضای توافق هسته‌ای 2015 ایران با قدرت‌های جهانی تک رقمی شد، زیرا لغو تحریم‌ها سبب افزایش تجارت، سرمایه‌گذاری و گردشگری شد. اما پس از خروج ترامپ از برجام، این رقم به بالاترین حد خود نزدیک شد.

افزایش تورم تاحد زیادی به تحریم‌ها، کاهش در درآمدهای نفتی، تقاضای بالا برای کالاهای کمیاب و کاهش ارزش ریال در مقابل دلار نسبت داده می‌شود.
به ادعای فایننشیال تایمز، مقامات ایران نیز با چاپ پول برای جبران کاهش درآمدهای نفتی بر افزایش قیمت‌ها دامن زدند.
افزایش شدید قیمت‌ها برای غذا، مسکن، مراقبت‌های بهداشتی و حمل‌ونقل، درحالی که دستمزدها پایین نگه داشته شده‌اند، مردم را به سمت فقر سوق داده است. براساس اطلاعات مرکز پژوهش‌های مجلس، بیش از 30 درصد از جمعیت ایران در سال منتهی به سال 2022 در فقر بوده‌اند.
در سال‌های اخیر اما، فروش نفت بار دیگر به نقطه روشنی برای جمهوری اسلامی تبدیل شده است: صادرات نفت ایران در ماه آوریل به بالاترین میزان خود در طول شش سال گذشته رسید. رشد تولید ناخالص داخلی ایران در سال‌های اخیر نیز به افزایش فروش نفت به بزرگترین خریدار نفت ایران، چین نسبت داده می‌شود.

ایران اقتصاد نسبتاً متنوعی دارد، اما درآمدهای نفتی جزء حیاتی تولید ناخالص داخلی و همچنین منبع اصلی ارز خارجی است که ایران را در برابر شوک‌هایی مانند تحریم‌های بین‌المللی آسیب‌پذیر می‌کند.
سایر بخش‌های مهم مانند کشاورزی، تولید، معدن و خدمات نیز تا حد زیادی به دلیل تحریم‌ها و کمبود ذخایر ارزی محدود شده‌اند.
ارزش ریال در برابر دلار آمریکا در طول دهه گذشته به‌شدت کاهش یافته است، بطوری که سبب افزایش قیمت‌های واردات و تضعیف قدرت خرید شده است.
بانک مرکزی ایران قیمت‌های بازار آزاد را به رسمیت نمی‌شناسد و سیستمی با نرخ‌های چندگانه ارزی را اعمال می‌کند که ارز خارجی را ارزان‌تر به کسب‌وکارهای داخلی می‌فروشد تا هزینه کالاهای وارداتی ضروری را کاهش دهد. ولی منتقدان می‌گویند که این مساله منجر به سودجویی شده است چراکه تاجران کالاهای یارانه‌ای را با نرخ بازار آزاد به فروش می‌رسانند.
بااینحال فایننشیال تایمز نوشته که مقامات معتقدند که یارانه‌ها روی کالاهایی چون غذا، سوخت و دارو، مردم عادی را در برابر اثرات افزایش قیمت‌ها در بازار آزاد حفاظت می‌کند. ولی مردم می‌گویند یارانه ها کافی نیستند و هزینه‌های آنها به ناچار تحت تاثیر نوسانات دلار است.
تضعیف ادامه‌دار ریال سبب شده بسیاری از مردم ایران پس انداز خود را به عنوان سرمایه گذاری دفاعی به ارزهای خارجی تبدیل کنند.
براساس تخمین‌های بانک مرکزی و قانونگذاران، خانوارها حدود 20 تا 60 میلیارد دلار پول نقد در خانه نگه‌داری می‌کنند.

ایرانیان، مانند مردم بسیاری از کشورها در طول تاریخ از طلا به عنوان یک سرمایه گذاری برای محافظت در برابر شوک‌هایی چون تورم، کاهش ارزش پول، جنگ و تحولات سیاسی استفاده کرده‌اند. به نظر می‌رسد این فلز ارزش خود را در طول زمان حفظ می‌کند و می‌تواند به سرعت در مواقع ضروری یا هنگام پرداخت اقلام بزرگ مانند خودرو، خانه، جهیزیه عروس یا هزینه های پزشکی فروخته شود.
خانواده‌ها معمولا طلاهای خود را با وجود خطر سرقت در خانه ذخیره می کنند. کارشناسان تخمین می‌زنند خانوارهای ایرانی بین 200 تا 300 تن از این فلز را در اختیار دارند.
به گزارش اکوایران،قیمت یک سکه طلا در ایران طی دهه گذشته 40 برابر شده و به معادل نزدیک به 700 دلار رسیده است که افزایشی به مراتب شدیدتر از قیمت جهانی طلا است. این افزایش شدید برای ایرانیان پدیده‌ای دو طرفه است: در حالی که اکنون خرید طلا هزینه بیشتری دارد، ارزش پس انداز موجود را نیز افزایش داده است.